Η αδυναμία των Οθωμανών μετά το 17ο αιώνα να προσαρμοστούν στις ευρωπαϊκές πολιτικοκοινωνικές συνθήκες προκάλεσε αποσταθεροποίηση των στρατιωτικών, διοικητικών, κοινωνικών και οικονομικών δομών της Αυτοκρατορίας και επέτρεψε την ανάπτυξη των δυνάμεων του Ελληνικού Έθνους.
Κατά την περίοδο αυτή αναπτύχθηκαν ο θεσμός των Κοινοτήτων (η τοπική αυτοδιοίκηση που υπήρξε απαρχή της πολιτικής οργάνωσης) και ο Κλεφταρματολισμός (ο πρώτος πυρήνας της στρατιωτικής δύναμης των Ελλήνων). Η ιδέα της εθνικής ενότητας καλλιεργήθηκε με βασικούς συντελεστές την ελληνική γλώσσα, την ορθόδοξη θρησκεία και την παράδοση.
Οι Φαναριώτες, αριστοκρατική τάξη της συνοικίας του Φαναρίου της Κωνσταντινούπολης, με την πολιτική και οικονομική δύναμή τους, προστάτευαν τους Ορθόδοξους Χριστιανούς και στήριζαν την πολιτισμική υπόσταση των υποδούλων. Οι Έλληνες της Διασποράς από τις ακμάζουσες ελληνικές κοινότητες της Ευρώπης, διέδιδαν στους υπόδουλους νεωτεριστικές ιδέες και ιδεολογικά σχήματα. Οι επιφανείς λόγιοι και οι Διδάσκαλοι του Γένους εργάζονταν δραστήρια για το «φωτισμό» του εκδίδοντας βιβλία και ιδρύοντας σχολεία στις τουρκοκρατούμενες ελληνικές περιοχές.
Οι Ρωσοτουρκικές Συνθήκες του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) και του Ιασίου (1792), ευνοϊκές για το ελληνικό εμπόριο και τη ναυτιλία, συνέβαλαν στη ραγδαία ανάπτυξή τους και στη συσσώρευση πλούτου. Οι μεταβολές αυτές, ενισχυμένες και από τις φυγόκεντρες τάσεις εντός της αυτοκρατορίας (αποστασία Αλή Πασά Ιωαννίνων κ.α.), γέννησαν προσδοκίες για την ανάκτηση της ελευθερίας του Γένους.
Την προετοιμασία των Ελλήνων για την επανάσταση οργάνωσαν Το Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον (1809) στο Παρίσι, η Εν Αθήναις Φιλόμουσος Εταιρεία (1813) και η Φιλική Εταιρεία (1814) που ιδρύθηκαν για αυτό το σκοπό στις αρχές του 19ου αι. Η τελευταία, με έδρα την Οδησσό της Ρωσίας, μύησε με απόλυτη μυστικότητα τους Έλληνες στον κοινό σκοπό για απελευθέρωση.
Όταν οι συνθήκες κρίθηκαν κατάλληλες η Φιλική Εταιρεία πρόσφερε την αρχηγία στον Αλέξανδρο Υψηλάντη ο οποίος κήρυξε την Επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες (Μολδαβία-Βλαχία) στις 24 Φεβρουαρίου 1821. Το σχέδιο για ταυτόχρονη εξέγερση των υποδούλων λαών της Βαλκανικής απέτυχε, προκλήθηκε όμως ισχυρός αντιπερισπασμός στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που επέτρεψε την εδραίωση της επανάστασης στην Πελοπόννησο.
