Από τα τέλη του 14ου αι. και κυρίως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453), Έλληνες λόγιοι του Βυζαντίου κατέφυγαν στη Δύση, ιδιαίτερα στις ανεπτυγμένες πόλεις της Ιταλίας.

Εκεί εργάστηκαν με πάθος για τη διάσωση πολυτίμων ελληνικών χειρογράφων και κωδίκων, και ως γραφείς, δάσκαλοι της ελληνικής παιδείας, μεταφραστές, εκδότες και ιδρυτές σχολών. Με το έργο τους συνέβαλαν στην πολιτισμική προσέγγιση της διαιρεμένης χριστιανοσύνης, στην ανάπτυξη των ανθρωπιστικών σπουδών και στην άνθηση της Ιταλικής Αναγέννησης.

ΚΛΗΡΟΣ ΚΑΙ ΥΠΟΔΟΥΛΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Στη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας, η Εκκλησία προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες στον Ελληνισμό συντελώντας στη διατήρηση της ταυτότητας και της συνοχής του. Η Εκκλησία αποτέλεσε διοικητικό κλάδο του Οθωμανικού κράτους με ευθύνη για τους Ορθόδοξους πληθυσμούς (mil-let) και ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ήταν υπόλογος στο Σουλτάνο ως επικεφαλής τους (millet başı). Πολλοί υπήρξαν οι λόγιοι ιεράρχες που εργάστηκαν, είτε στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα είτε στις ελληνικές παροικίες της Ευρώπης, για την πνευματική ανόρθωση του Γένους. Επίσης πολλοί ιεράρχες συμμετείχαν ενεργά στην Επανάσταση του 1821.