Η Λαογραφική Συλλογή του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικά έργα της νεοελληνικής τέχνης.

Διατηρώντας στοιχεία από την αρχαιοελληνική και βυζαντινή παράδοση, η λαϊκή τέχνη γνωρίζει ιδιαίτερη άνθηση από τα μέσα του 18ου και μέχρι το τέλος του 19ου αι. Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από οικονομική και πνευματική πρόοδο λόγω της ανάπτυξης εμπορίου και βιοτεχνίας και την αναβίωση της ελληνικής παιδείας.

Παραδοσιακές τοπικές ενδυμασίες από όλες τις περιοχές του ελληνισμού, κοσμήματα, κεντήματα, υφαντά, καθώς και μεταλλικά, κεραμικά και ξύλινα χρηστικά και διακοσμητικά αντικείμενα, αποτελούν τη συλλογή, μέρος της οποίας παρουσιάζεται στη μόνιμη έκθεση.

Οι γυναικείες παραδοσιακές ενδυμασίες που εκτίθενται είναι νυφικές και γιορτινές. Από αυτές ξεχωρίζουν ενδυμασίες που ανήκαν σε γνωστά πρόσωπα της νεότερης ελληνικής ιστορίας, όπως το χρυσοκέντητο μενεξεδί φόρεμα της κυρά-Φροσύνης (διάδρ. Λ1), η βαρύτιμη αθηναϊκή ενδυμασία που ανήκε στην οικογένεια Μπενιζέλου (αίθ. Λ), η ενδυμασία του Δημητρίου Βούλγαρη, της Κυριακούλας Κριεζή και της ψαριανής Μαρίας Μοναρχίδου (αίθ. Μ), οι ενδυμασίες που ανήκαν σε κυρίες των τιμών των βασιλισσών Αμαλίας (αίθ. Ν) και Όλγας (αίθ. Κ).

Άξιες ιδιαίτερης προσοχής είναι και οι ενδυμασίες που διακρίνονται για την παλαιότητα ή τη σπανιότητά τους, όπως της Λήμνου, της Ίου και της Ζακύνθου.

ΓΥΝΑΙΚΕΙΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΕΝΔΥΜΑΣΙΕΣ

Οι ελληνικές παραδοσιακές ενδυμασίες, έργα είτε της οικιακής χειροτεχνίας είτε ειδικών τεχνιτών, αντανακλούν τα βιώματα της λαϊκής ψυχής, διατηρώντας με τρόπο αυστηρό παλαιότερες μορφές και αφομοιώνοντας δημιουργικά ξένες επιδράσεις.

Οι τύποι των παραδοσιακών ενδυμασιών, τα υλικά κατασκευής και τα θέματα της διακόσμησης ποικίλουν ανάλογα με το κλίμα, την εγχώρια παραγωγή, τον τρόπο ζωής και τις πολιτιστικές επιδράσεις κάθε περιοχής. Αλλά και μέσα στην ίδια περιοχή η παραδοσιακή ενδυμασία συναντάται σε διάφορες παραλλαγές, ανάλογα με την ηλικία και την κοινωνική θέση του ανθρώπου που τη φορά. Λειτουργεί, επομένως, με τους δικούς της κανόνες και δεν είναι αποτέλεσμα προσωπικής επιλογής αλλά αυστηρής κοινωνικής προσαρμογής.

Κατά τη διάρκεια του 18ου και 19ου αι. συναντάμε ταυτόχρονα στον ηπειρωτικό και νησιωτικό χώρο ενδυμασίες με το σιγκούνι, το καβάδι, το σαγιά, το αντερί και ενδυμασίες με το φουστάνι. Κοινό βασικό εξάρτημα όλων των ενδυμασιών είναι το πουκάμισο, που αποτελεί εξέλιξη αντίστοιχου ενδύματος της αρχαίας και της βυζαντινής παράδοσης.

Ο στολισμός της γυναικείας φορεσιάς συμπληρώνεται από πλουμιστές ποδιές και ζώνες, μαντίλια για το κεφάλι και τη μέση, πολύχρωμες κάλτσες και χρυσοκεντημένα υποδήματα καθώς και ποικίλα λεπτοδουλεμένα κοσμήματα.

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ

Η πνευματική και οικονομική αναγέννηση του ελληνισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τα μέσα του 18ου αι., συντελεί στη γρήγορη ανάπτυξη της αργυροχρυσοχοΐας. Η τελευταία βρίσκει έκφραση στα ποικιλόμορφα κοσμήματα της παραδοσιακής ενδυμασίας αλλά και στα απλά χρηστικά αντικείμενα της καθημερινής ζωής.

Οι αυτοδίδακτοι ανώνυμοι αργυροχρυσοχόοι έδωσαν καλλιτεχνικά δείγματα με ανεξάντλητα διακοσμητικά θέματα. Μοτίβα της Ανατολής και αφομοιωμένα δυτικά στοιχεία συνταιριάζονται αρμονικά, ενώ είναι εμφανείς οι επιδράσεις του ελληνικού παρελθόντος.

Κύρια πρώτη ύλη είναι το ασήμι, το οποίο –καθαρό, νοθευμένο ή και επιχρυσωμένο– φιλοτεχνείται με τις πατροπαράδοτες τεχνικές: τη σφυρήλατη, τη χυτή, την έκτυπη, την εγχάρακτη, τη διάτρητη, τη συρματερή, τα σμάλτα και το σαβάτι. Σπανιότερα και ειδικά στις νησιωτικές περιοχές χρησιμοποιείται ο χρυσός ενώ δε λείπουν οι πολύτιμες, ημιπολύτιμες ή οι κοινές πολύχρωμες πέτρες από υαλόμαζα.

Φημισμένα κέντρα αργυροχρυσοχοΐας ήταν η Κωνσταντινούπολη, η Στεμνίτσα, τα Ιωάννινα, το Συρράκο, οι Καλαρρύτες, και η περιοχή της Θράκης.

ΑΝΔΡΙΚΑ ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ

Από τα λιγοστά κοσμήματα της ανδρικής ενδυμασίας ξεχωρίζουν τα πολύπλοκα κιουστέκια του στήθους και της μέσης αλλά και οι καλτσοδέτες, τα δαχτυλίδια, οι ταμπακέρες, τα καλαμάρια και τα φυλαχτά που τα κρεμούσαν στο λαιμό με αλυσίδα.

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ

Τα πλούσια κοσμήματα της γυναικείας ενδυμασίας αποτελούσαν κάποτε μία ολοκληρωμένη ενότητα στολισμού, που εξωράιζε την εξωτερική εμφάνιση της γυναίκας:

• περίτεχνα κοσμήματα για τους λιτούς ή πολύπλοκους νυφικούς κεφαλόδεσμους που ενίσχυαν τη συμβολική σημασία του.
• εντυπωσιακά επιμετώπια κοσμήματα
• σκουλαρίκια
• υποσιαγώνια κοσμήματα
• κοσμήματα ράχης με φυλακτικό και γονιμικό χαρακτήρα
• περιλαίμια, περιδέραια και επιστήθια κοσμήματα
• φανταχτερές καρφίτσες
• κοσμήματα μέσης που απηχούσαν μαγικές τελετουργικές παραδόσεις
• στολίδια για την ποδιά που τόνιζαν την προστατευτική και συμβολική της υπόσταση
• ογκώδη δαχτυλίδια και βραχιόλια